رویه عفو و بخشودگی در قوه قضاییه چگونه است؟

به گزارش خبرنگار حقوقی ، عباسعلی صادقی در یادداشت خود درباره رویه عفو و بخشودگی چنین می‌نویسد: یکی از اوصاف خداوند منان « عَفُوًّ» بیان شده و همواره عبارات متعدد «عفُوًّاغَفُورًا»و« عَفُوًّا قَدِيرًا» را در قرآن کریم مشاهده می کنیم و همچنین در آیه« اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ » خداوند می فرمایند:  همانگونه که لازم است در جامعه عدالت اجرا شود احسان هم لازم است، یعنی عدالت و احسان مکمل یکدیگر هستند.

عفو و بخشودگی وجه بارز احسان در نظام اسلامی و دستگاه قضایی که نشانه رحمت و رافت نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران است. خداوند منان در قرآن کریم همانگونه که جزای مجرمان را در نظرگرفته است عفو را نیز برای افراد پیش بینی نموده است و می فرمایند « جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَي اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمينَ» یعنی مجازات هر بدی ، بدی است و همچنین  اگر کسی عفو کند پاداش او بر عهده خداست .

براین اساس قانون جمهوری اسلامی ایران در بند 11 اصل 110 موضوع عفو را به عنوان یکی از اختیارات رهبری نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران برشمرده است و به تبع آن در قوانین عادی موضوع عفو پیش بینی شده است، از جمله مواد 96 و 98 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 و ماده 114 آن و همچنین ماده 6 قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه های عمومی و انقلاب و ماده 38 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر که در همه آنها موضوع عفو مورد تبیین قرار گرفته است و براساس اصل پیش گفته قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومان مصوب 13 آذرماه سال 1387 که در حال حاضر مبنای عمل کمیسیون عفو و بخشودگی قوه قضاییه است.

 
رویه جاری در خصوص عفو به دو صورت موردی و معیاری صورت می گیرد، عفو به صورت موردی بدین معناست که درخواست های عفو درابتدا در کمیسیون های عفو استانی و کمیسیون های عفو سازمان های مربوطه یعنی سازمان قضایی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و نیز سازمان تعزیرات حکومتی مورد بررسی قرار می گیرد و در صورت موافقت کمیسیون های عفو بدوی پرونده عفو جهت اظهار نظر به کمیسیون مرکزی عفو وبخشودگی قوه قضاییه ارسال می شود و پس از انجام کارهای مقدماتی و آماده شدن پرونده در اداره کل عفو وبخشودگی موضوع در کمیسیون مرکزی عفو وبخشودگی مورد بررسی دقیق قرار می گیرد و در صورت موافقت با درخواستها لیستی از افرادی که با عفو آنان موافقت شده است به محضر ریاست محترم قوه قضاییه ارسال و توسط ایشان به محضر مقام معظم رهبری تقدیم می شود و چنانچه معظم له با عفو افراد پیش نهاد شده موافقت فرمایند مراتب جهت اعمال عفو به مراجع محترم قضایی و سازمان های مربوطه جهت اجرا اعلام می شود.

نوعی دیگر از عفو، عفو معیاری است بدین معنا که معیارها و ضوابط عفو محکومین توسط کمیسیون مرکزی عفو و بخشودگی قوه قضاییه تدوین و از طریق ریاست محترم قوه قضاییه به محضر مقام معظم رهبری تقدیم می شود و در صورت موافقت معظم له مراتب به مراجع قضایی و سازمان های مربوط جهت اجرا اعلام می گردد.

اما این سوال ممکن است مطرح شود که با توجه به جرمی که افراد در جامعه مرتکب می شوند و باید به ازای جرمی که انجام می دهند مجازات و برخورد قضایی لازم صورت گیرد آیا اساسا اعطای عفو به محکومان کیفری ضرورت دارد یا خیر؟ در پاسخ به این سوال دلایل متعددی وجود دارد همانطور که مجازات لازم است عفو نیز در مواردی لازم است که نسبت به محکومان کیفری اعمال شود که  بعضی از علل ضرورت عفو به شرح زیر است:

پس از صدور حکم قطعی ممکن است اجرای کیفر مصلحت خود را از دست بدهد.

همچنین ممکن است در اثر تغییرات اجتماعی و ظهور اندیشه های جدید جامعه نسبت به اعمال مجرمانه ارتکابی سابق نظر به اغماض و عفو داشته باشد.

توقیف متمادی مجرم در زندان ممکن است موجب تخریب روحیه وی شده و مجازات آثار اصلاحی خودش را از دست داده باشد.

به لحاظ وضعیت جسمی و روحی محکوم علیه ادامه حبس امکان پذیر نباشد مانند بیماری های لاعلاج و صعب العلاج محکوم علیه.

همچنین مشخص شود مدت تحمل کیفر برای اصلاح مجرم و تنبه او کافی باشد و محبوس شدن بیش از آن آثار تخریبی برای مجرم در پی داشته باشد.

به لحاظ اوضاع اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و یا ملاحظات سیاسی و امنیتی ممکن است اعمال مجازات نسبت به محکوم علیه به مصلحت نباشد.

همچنین امکان دارد که احکام شدید با اعمال عفو نیاز به تلطیف داشته باشد.

دربعضی مواقع همکاری محکوم علیه در کشف سایر جرایم موثر بوده باشد و این خود زمینه عفو وی را فراهم کند.

عفو می تواند پاداش حسن رفتار و اخلاق مجرم در دوره تحمل مجازات حبس باشد، عفو می تواند موجبی برای باز اجتماعی شدن مجرم و ایجاد فرصت جدید برای وی جهت ارایه خدمات مثبت به جامعه و جبران آسیب های وارده به جامعه باشد.

عفو نشانگر وجه رحمت و عطوفت نظام جمهوری اسلامی است و می تواند نجات دهنده محکوم علیه و خانواده وی از سختی ها و مشکلات باشد افرادی که محکوم به حبس هستند اگر عللی مبتنی بر اصلاح فرد باشد مشمول عفو  قرار می گیرند و  یکی از شرایط اعطای عفو همانگونه که ذکر شد داشتن حسن رفتار در زمان گذراندن حبس است.