ثبت جهانی خیابان ولیعصر مقدمه‌ای برای احیای تهران

مهدی مجابی مدرس دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر برجسته میراث فرهنگی درباره ویژگی‌ها و توانمندی‌هایی که خیابان ولیعصر یا هر واحد، بنا یا بافت تاریخی دیگری برای ثبت جهانی باید داشته باشد به میزان گفت: ثبت جهانی موضوعات گوناگونی را در بر می‌گیرد. مانند شهرها، باغ ها، بنا‌ها و مجموعه‌های تاریخی که هر یک دارای ارزش‌هایی هستند و ضوابطی هم در این خصوص وجود دارد که بر مبنای چنین معیار‌هایی این ارزش‌ها تشخیص داده می‌شود.

 

وی ادامه داد: یکی از موضوعات جدید در بحث ثبت جهانی در دنیا خیابان‌ها هستند که البته به تازگی مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته اند. البته خیابان‌ها مربوط به بافت‌های با ارزش شهری هستند و این نکته را باید در نظر گرفت که خیابان‌ها به صورت مجرد واجد ارزشمندی شناخته نمی‌شوند بلکه همراه با ارزش‌های بافت‌های تاریخی مطرح می‌شوند. در هرحال خیابان هم واحدی است که می‌تواند دارای ارزش زیادی از نقطه نظر شهرسازی و بافت تاریخی و زندگی شهری باشد. از این جهت خیابان هم طبعا مطلوبیت‌های قابل توجهی برای قرار گرفتن به عنوان موضوع ثبت جهانی خواهد داشت. از این جهت خیابان ولیعصر که خود دارای یک تاریخ است و نظام ارزشی ویژه‌ای هم دارد  امکان‌هایی را برای مطرح شدن به عنوان یک موضوع ثبت جهانی در خود دارد.

مجابی درخصوص ظرفیت‌های خیابان ولیعصر برای نمایندگی کردن ارزش‌های تاریخی و فرهنگی جامعه ایران گفت: باید سند ثبت جهانی این خیابان تهیه شود. در یک جمله یا پاراگراف نمی‌توان این مساله را تشریح کرد، چون این یک موضوع تحقیقی است. ولی به طور کلی مولفه‌هایی که برای ارزش گذاری یک اثر ثبت جهانی وجود دارد شامل مولفه‌های گوناگون اجتماعی است. باید این مولفه‌ها از جهت زندگی شهری و الگوی زندگی و همین طور تاریخ زندگی اجتماعی مردم در خیابان و پیرامون خیابان و در ارتباط با این فضا مورد ارزیابی قرار بگیرد. این‌ها همه مواردی هستند که باید به معیار‌ها و شاخصه هایش در فرمت ثبت جهانی به شیوه پژوهشی پرداخته شود. از جمله می‌توان به مسائل کاربری خود خیابان مانند بنا‌ها و ساختمانها، اتفاقات و رویداد‌های تاریخی این خیابان یا مسائل زیست محیطی که دارای اهمیت بالایی است و نیز مناظر طبیعی و تاریخی آن خیابان و انواع و اقسام مولفه‌های دیگری که یک خیابان را واجد ارزش می‌کند اشاره کرد.

وی درباره مطلوبیت‌های خیابان ولیعصر برای ثبت جهانی شدن گفت: آنچه که در ثبت جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد به ارزش‌های زنده‌ای بر می‌گردد که وجود دارد یا ارزش‌هایی که در خیابان یا هر موضوعی در ثبت جهانی قابلیت احیا شدن را داشته باشد می‌توان آن‌ها را دو مرتبه به مدار زندگی شهروندان وارد کرد؛ بنابراین با توجه به این دو معیار ما می‌توانیم بگوییم خیابان ولیعصر دارای ارزش‌های بالفعل است و درحال حاضر حتی ارزش‌های زیست محیطی این خیابان که تا حدود زیادی از بین رفته هنوز بخش قابل توجهی از این مطلوبیت هم برای این خیابان باقی مانده است. همچنین ارزش‌های اجتماعی این خیابان هم تا حدودی و در بعضی از قسمت‌ها حفظ شده و آن بخش‌هایی را هم که از دست داده قابل احیاست. ما اگر چنانچه توجه کنیم به ضرورت احیای خیابان ولیعصر و ارزش‌های چشمگیری که این خیابان دارد در چنین حالتی می‌توانیم بگوییم خیابان ولیعصر ارزش‌های ثبت جهانی شدن را دارد.

 

این کارشناس میراث فرهنگی درباره دستاورد‌های احتمالی ثبت جهانی خیابان ولیعصر گفت: ما کمتر روی ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی تهران کار کرده ایم و کمتر برای معرفی این توانمندی‌ها دست به کار شده ایم. تهران از جهت تاریخی شهر سیاسی-فرهنگی بسیار مهمی است که ابعاد تاریخی و فرهنگی این شهر به طور کامل شناسایی نشده و باید روی این مساله بیشتر کار شود. از این جنبه ثبت جهانی شدن خیابان ولیعصر مقدمه‌ای برای احیای تهران خواهد بود.

وی در پاسخ به اینکه ثبت جهانی شدن یک اثر چه امکان‌هایی را در حوزه گردشگری فراهم می‌کند گفت: فهرست ثبت جهانی یکی از منابع و سند‌های مهم گردشگری دنیا محسوب می‌شود. در هر جای دنیا وقتی افراد برای انتخاب مقصد گردشگری مبادرت به مراجعه به مراکز اطلاع رسانی می‌کنند شاید اولین سندی که به آن‌ها ارائه می‌شود فهرست ثبت جهانی است.

مجابی درمورد موانع موجود برای ثبت جهانی خیابان ولیعصر گفت: من تصور نمی‌کنم مانعی برای ثبت جهانی خیابان ولیعصر وجود داشته باشد. تنها مانعی که ممکن است به وجود بیاید به این بر می‌گردد که اسناد ما نارسا باشد یا پژوهش‌های انجام گرفته در این رابطه کم اعتبار باشد و ما نتوانیم این برنامه را پیش ببریم. اما غیر از این موارد تصور نمی‌کنم مانع دیگری وجود داشته باشد. البته ثبت جهانی در هر کشوری سندی محسوب می‌شود که تعهداتی را برای دولت آن کشور ایجاد می‌کند و آن دولت متعهد می‌شود که در آینده توجهات لازم را به موضوع ثبت شده مبذول کند.

وی با اشاره به وجود معضلات شهری پرشمار در شهر تهران گفت: ما نمی‌توانیم ثبت جهانی داشته باشیم و در کنارش روز به روز وضع خیابان هایمان وخیم‌تر شود. این وخامت می‌تواند ناشی از ترافیک، آلودگی‌های محیطی یا مناظری که دیگر منظره نیستند و اغتشاشات بصری هستند و انواع و اقسام آسیب‌هایی باشد که ممکن است کارشناسان برای فضای شهری قائل شوند. اینکه خیابان باید احیا شود و مساله احیا شدنش هم در ثبت جهانی مورد توجه قرار بگیرد ناظر به همین موارد مربوط به آسیب شناسی است. اما این‌ها در هر صورت مانع نمی‌شوند که ما در ابتدا این موضوع را مورد مطالعه قرار دهیم و ارزش‌های موجود را شناسایی کنیم و بعد سعی کنیم آسیب‌های موجود مثل همان آلودگی‌ها و ترافیک و نیز ضوابط ساخت و ساز یا موارد عدیده دیگری که باید رعایت شود را به ترتیب ساماندهی و احیا و مرمت کنیم. در نهایت ما باید به یک فضای شهری برسیم که شعاری را پوشش دهد و یک الگوی زیستی قابل قبولی را برای ما به ارمغان بیاورد.

مجابی خاطرنشان کرد: پیام اصلی این ثبت این خواهد بود که ما در ایران تصمیم داریم به شهر تهران از جهت فرهنگی، تاریخی، گردشگری رسیدگی کنیم و این گامی هم که بر می‌داریم نخستین گام برای ثبت جهانی کل بافت تاریخی و فرهنگی تهران است.