اهمیت پیدا کردن طراحی جلد کتاب برای ناشران در سال‌های اخیر
- طبق اعلام ستاد خبری چهارمین دو سالانه نشانه شیرازه، محمدرضا عبدالعلی، مدیر هنری، مدرس و طراح گرافیک درباره وضعیت کنونی طراحان جلد کتاب در کشور گفت: متاسفانه دستمزدی که به عنوان تعرفه تعیین شده و در میان ناشران مرسوم است، بسیار پایین است. این مبلغ چه در طراحی جلد و چه در ساختار و قالب کلی کتاب و چه در مقایسه با تعرفه‌های دیگر مانند طراحی لوگو، عدد غیرمنصفانه‌ای است. اگر یک طراح بخواهد به صورت حرفه‌ای جلدی را طراحی کند باید حداقل یک هفته زمان بگذارد تا با محتوای کتاب آشنا شود، چند اتود شامل تایپوگرافی و تصویرسازی برای این موضوع انجام دهد و در کل روندی زمان‌بر است.
وی افزود: طراحانی که به این حرفه مشغولند واقعا از سر عشق و علاقه این کار را می‌کنند و به عنوان درآمد قابل توجه نمی‌توانند روی آن حساب کنند. در صورتی که جلد کتاب ویترین محتوای داخل کتاب است و تاثیر بالایی در موفقیت یک کتاب می‌تواند داشته باشد. وضعیت بازار نشر هم به این اوضاع دامن زده است. پیش از این ناشر بیشترین سود در انتشار یک کتاب را می‌برد، ولی در اوضاع کنونی که قیمت کاغذ رشد کرده، دیگر این گونه نیست، چه برسد به سهم نویسنده و مترجم. بدین ترتیب سهم کمتری هم که طراح جلد می‌برد، اکنون کوچک‌تر نیز شده است.
این مدرس طراحی گرافیک با مقایسه طراحی جلد کتاب در ایران و کشور‌های دیگر عنوان کرد: به نظر من استاندارد خاصی برای طراحی جلد کتاب وجود ندارد، ولی مانند بقیه اصول گرافیک، طراحی جلد کتاب نیز یک فرآیند طراحی دارد که میان کتاب‌های ایرانی و غیرایرانی مشترک است. طبیعتا برخورد طراح گرافیک و فرآیند طراحی جلد در کتاب‌ها با موضوعات مختلف، متفاوت است. می‌توانم بدون اغراق بگویم که در حوزه طراحی جلد کتاب حداقل در ۲۰ سال اخیر بسیار موفق بوده‌ایم. بسیاری از طراحان گرافیک ایرانی جایزه‌های بین‌المللی در این حوزه گرفته‌اند یا مثلا در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، طراحی جلد آنان موجب دیده شدن یک کتاب خارجی شده است. پس می‌توانیم بگوییم موفق بوده‌ایم و اگر از طراح‌های غربی در حوزه طراحی جلد کتاب جلوتر نباشیم، عقب‌تر هم نبوده‌ایم.
عبدالعلی ادامه داد: طراحی جلد کتاب در کتاب‌های غربی، برخلاف اکثر جلد کتاب‌های ایرانی، معمولا بسیار مینی‌مال و مختصر مفید است. جلد‌های ایرانی همانند سایر سنت‌های تصویری ما همچون مینیاتور و سایر تزئیناتی که در معماری ایرانی و شرقی وجود دارد، متمایل به طراحی با جزئیات بیشتر هستند و این ماهیت هنر ایرانی و شرقی است. البته بین طراحان گرافیک ایرانی کسانی هم هستند که طراحی مینی‌مال انجام می‌دهند، ولی عمدتا به پرداخت تصویری زیاد روی جلد متمایل هستند. همیشه هم طراحی‌های جلد کتاب‌های ما از قدیم موفق بوده‌اند، ولی در ۲۰ سال اخیر طراحی جلد تبدیل به موضوعی شد که افراد زیادی در این حوزه کار می‌کنند و کار‌های خوبی هم ارائه می‌دهند.
این مدیر هنری در مقایسه طراحان نسل قدیم و جدید خاطرنشان کرد: نمی‌توانیم بگوییم کدام نسل طراحان بهتر بود و در این سال‌ها موضوع اصلی، ترند‌های مختلف طراحی است. طراحان مختلفی از نسل اول گرافیک مانند مرتضی ممیز و... بودند که بیشتر با رویکرد نقاشی به گرافیک نگاه می‌کردند، جلد کتاب‌هایشان هم با استفاده از نقاشی و عکاسی بود که خود تبدیل به تصویرسازی شده بود و ارزش تصویری آن بیشتر از تایپوگرافی بود. نسل دوم و سوم طراحان گرافیک نیز با ترند تایپوگرافی به طراحی جلد کتاب پرداختند و برخورد متفاوتی نسبت به نسل قبلی بین تصویر و نوشتار داشتند.
وی ادامه داد: نسل جدید طراحی گرافیک نیز با تایپوگرافی شروع کرد، ولی در سال‌های اخیر کار‌های تایپوگرافی زیادی تولید شد و خود به نقطه اشباع رسید. به طوری که فکر می‌کنم اکنون شاهد بازگشت به رویکرد تصویرسازی در طراحی جلد هستیم. اگرچه همچنان تایپوگرافی وجود دارد، ولی طراحان جلد بیشتر با رویکرد تصویرسازی این کار را انجام می‌دهند. به طور کلی فکر می‌کنم این ترند‌ها و گرایش‌های طراحی ناگزیر است و نمی‌توانیم بگوییم کدام بهتر است. ولی جدی گرفتن طراحی جلد کتاب بین نسل جدید بسیار بیشتر است.
عبدالعلی افزود: یکی از حوزه‌هایی که بسیاری از طراحان گرافیک جوان علاقمندند در آن کار کنند، طراحی جلد کتاب است و زمان زیادی هم برای آن می‌گذارند. می‌توانم بگویم در حال حاضر ۶۰ درصد کتاب‌هایی که پشت ویترین مغازه‌هاست به خوبی طراحی شده‌اند که شاید قبلا اینطور نبود. حتی ناشران هم نسبت به طراحی جلد کتاب حساس‌تر از قبل شده‌اند. در قدیم معدود انتشاراتی برای طراحی جلد سراغ افرادی مانند آقای ممیز می‌رفتند، ولی اکنون تقریبا برای همه انتشارات حتی کوچک، اهمیت دارد که با یک طراح خوب کار کنند. پس این نشان می‌دهد هم طراحی جلد کتاب برایمان اهمیت بیشتری پیدا کرده و هم طراحان گرافیک درست عمل کرده‌اند که ناشران حاضرند برای این کار هزینه کنند، هر چند ممکن است آن کتاب برای ناشران توجیه اقتصادی نداشته باشد، ولی سعی می‌کنند جلد خوبی برایش درست کنند.
این داور دوره‌های گذشته جشنواره نشان شیرازه، درباره اهمیت برگزاری این جشنواره گفت: پروسه طراحی کتاب و مدیریت هنری در حوزه نشر بخش مهمی از فرآیند تولید کتاب است و قطعا می‌تواند ارزش افزوده‌ای به آن محتوا بدهد. به این شکل که اگر کتابی طراحی و جلد جذابی نداشته باشد هرچقدر هم محتوای آن جذاب باشد، در فروش و دیده شدن آسیب می‌بیند. همچنین در حال حاضر میان ناشران و طراحان ایرانی مرسوم است که تنها به جلد بسنده نمی‌کنند و حتی برای طراحی صفحات داخلی هم حساسیت به خرج می‌دهند. یک طراح نابلد ممکن است به لحاظ فنی فاصله بین خطوط و کلمات را چنان اشتباه انتخاب کند که خواننده بعد از ۱۰ صفحه آن کتاب را کنار بگذارد. پس این فرآیند و افرادی که این کار را انجام می‌دهند اهمیت زیادی دارند. دوسالانه نشان شیرازه به شکلی این انتخاب را میان برترین‌های این حوزه انجام می‌دهد و طراحان را ترغیب می‌کند که بهترین کار‌های خود را ارسال کنند.
وی همچنین درباره بهتر برگزار شدن این جشنواره یادآور شد: در حال حاضر در حوزه نشر تولیدات و طراحان کتاب زیادی داریم لذا فکر می‌کنم نشان شیرازه باید بسیار جدی‌تر برای طراحان مطرح شود تا کار‌های بیشتر و بهتری ببینیم. نشان شیرازه آن‌طور که باید میان طراحان گرافیک معرفی نشده و نیاز به ساختار، فراخوان و اطلاع‌رسانی و نامه‌نگاری دقیق دارد. شاید بهتر باشد این جشنواره به صورت مشترک با همکاری با وزارت ارشاد و انجمن گرافیک ایران برگزار شود. حضور انجمن گرافیک ایران به این رویداد اعتبار می‌دهد که حتما طراحان گرافیک خود را ملزم بدانند در این رویداد شرکت کنند. همچنین دبیرخانه این جشنواره می‌تواند لیستی از طراحان جلد کتاب تهیه کند، پیش از برگزاری با آن‌ها نامه‌نگاری کند و از آن‌ها بخواهد آثارشان را برای جشنواره بفرستند. در آن صورت می‌توان گفت در قبال زمان و هزینه‌ای که برای جشنواره گذاشته می‌شود، می‌توانیم خروجی معتبرتری داشته باشیم.
چهارمین دوره نشان شیرازه زمستان ۱۳۹۹ برگزار می‌شود و علاقهمندان برای کسب اطلاعات میتوانند به پایگاه اطلاع‌رسانی این جشنواره به آدرس https://shirazeh.farhang.gov.ir/ مراجعه کنند.
