«شاهنامه»؛ بزرگترین دانشنامه علمی و بزرگترین کتاب حماسی جهان

یاسر موحدفرد در گفت‌وگو با در زمینه ثبت جهانی هزاره شاهنامه فردوسی گفت: امسال یازدهمین سالگرد هزارهٔ شاهنامه فردوسی را جشن می‌گیریم، آیینی که به پیشنهاد بنیاد فردوسی به ثبت جهانی رسید؛ این پیشنهاد در آغاز از سوی من و برپایه نگره استاد فریدون جنیدی از اعضای امنای بنیاد فردوسی به یونسکو ارائه شد تا ۲۵ اسفندماه سال ۱۳۸۸ خورشیدی با نام هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی به نام ایران به ثبت جهانی برسد.

وی در همین راستا ادامه داد: اگرچه در آغاز تلاش برای این ثبت جهانی با اقبال نهاد‌های فرهنگی مواجه نشد، اما توانستیم با برپایی گردهمایی‌های بزرگ و جشنواره‌های فرهنگی، هنری و پژوهشی فراگیر ویژه بزرگداشت حکیم فردوسی توسی در سراسر ایران و با برپایی هفته‌های فرهنگی ایران در کشور‌های جهان، ثبت هزارهٔ پایان سرایش شاهنامه فردوسی را در فهرست مفاخر و رویداد‌های علمی، فرهنگی و هنری در دوسالانه ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ میلادی سازمان جهانی یونسکو به نام ایران به فرجام برسانیم.

موحد فرد که خود پیشنهاد دهنده ثبت جهانی هزاره شاهنامه فردوسی است، بیان کرد: طرح هزاره شاهنامه فردوسی با یاری بنیاد فردوسی در فهرست رویداد‌های فرهنگی، هنری و علمی جهان در دوسالانه ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسید و در همان دوسالانه با مشارکت فعال دانشگاه صنعتی خواجه نصیر توانستیم، زندگی فعال خواجه نصیرالدین طوسی را نیز به ثبت جهانی برسانیم که خوشبختانه هزاره شاهنامه فردوسی و زندگی فعال خواجه نصیرالدین به عنوان دو رویداد بزرگ فرهنگی و علمی ایران در جهان به ثبت رسید و با ثبت جهانی این دو رویداد جهانی با همکاری بنیاد فردوسی، سهمیه ایران از ۲ ثبت جهانی به ۴ ثبت جهانی در سازمان جهانی یونسکو ارتقا یافت.

وی درباره تاریخ‌نگاری هزاره شاهنامه فردوسی ابراز کرد: حکیم ابوالقاسم فردوسی، کتاب حماسی‌اش را در بیست و پنجم اسفندماه سال ۳۸۸ هجری خورشیدی به پایان رساند و در دو بیت پایانی که در پایان شاهنامه قرار دارد بر تاریخ دقیق پایان سرایش این کتاب سترگ، آن هم با بهره‌گیری از گاهشمار خورشیدی باستانی و تقویم هجری قمری به آشکاری اشاره کرده است. در دو بیت پایانی شاهنامه فردوسی چنین آمده است:
سرآمد کنون قصهٔ یزدگرد                       به ماه سپندارمذ روز ارد
ز هجرت شده پنج هشتاد بار                 که پیوستم این نامه نامدار

موحدفرد بیان کرد: شاخصه‌های خود ویژه‌ای که در شاهنامه فردوسی وجود دارد، سبب شده که این کتاب ارزنده و حکیمانه به عنوان نسخه‌ای ارزشمند از تاریخ ایرانیان و دانشنامه‌ای کهن از فرهنگ و تمدن ایران به شمار آید.

دبیرکل بنیاد فردوسی درباره جایگاه و ارزش و اهمیت شاهنامه فردوسی ابراز کرد: شاهنامه بزرگترین دانشنامه علمی جهانی است که افزون بر پیشینه آیین‌ها، هنرها، دانش‌ها، آداب و رسوم ۱۰ هزار ساله امپراتوری و جهان‌شاهی ایران به کشور‌های پیرامونی و همسایگان ایران بزرگ در روزگار‌های گوناگون پرداخته است؛ شاهنامه فردوسی بزرگترین کتاب حماسی گیتی، آیین شهریاران و روابط جهانی ایرانیان در روزگاران کهن را با دیگر ملت‌های جهان، مورد واکاوی پژوهشی قرار داده و به شایستگی حکمرانی شکوهمند ایرانی برپایه خردورزی، مهرورزی، دانش‌گستری و دادگستری در سطح جهانی را مطرح کرده است. کتاب سترگ شاهنامه فردوسی به دیگر سخن، یک دانشنامه بزرگ جهانی است که در آن به پیشینه دانش‌های گوناگون و میراث مشترک بشری در حوزه تمدنی کشور‌های پارسی اشاره‌های دقیقی داشته است که در روزگار کنونی به یگانه مرجع دانشی این هزاره‌های گمشده تاریخی تبدیل شده است.

این پژوهشگر شاهنامه فردوسی افزود: برای نگارش و پژوهش دانشنامه روزآمد شاهنامه فردوسی و فرهنگ پهلوانی، بار‌ها طرح‌های پژوهشی به نهاد‌های متولی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، وزارت میراث فرهنگی و وزارت ورزش و جوانان ارائه شده است و با آن‌که مجلس شورای اسلامی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی، بودجه‌هایی را برای آن تصویب کردند، اما هیچ بودجه‌ای برای آن به بنیاد فردوسی اختصاص نیافته است و عملا این بنیاد مردم نهاد تا کنون هیچ بودجه‌ای برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی و آموزشی دریافت نکرده است.

دبیرکل بنیاد فردوسی افزود: شاهنامه فردوسی برگرفته از دانش‌هایی همچون تاریخ و جغرافی، مهندسی، پزشکی، روان شناسی، نظامی‌گری، گوهرشناسی، هنرپژوهی، آموزه‌های حکمی و اخلاقی حتی دسته بندی ایرانیان در دوره‌های گوناگون حکمرانی در ایران باستان است؛ نکته قابل توجه پیشینه معماری و مهندسی ساخت و ساز است که در شاهنامه فردوسی به خوبی به آن پرداخته شده است حتی در زمینه گوهرشناسی و دانش پزشکی و روان‌شناسی نیز در شاهنامه فردوسی اشاره‌های دقیق شده است. نمونه‌ای از دانش پزشکی که به خوبی نشان می‌دهد، عمل جراحی پیچیده سزارین، پیش از این‌که در اروپا متداول شود در چند هزار سال پیش در ایران باستان وجود داشته و رستم به واسطه همین نوع زایش به این دنیا پا نهاده است که در ایران به این عمل جراحی، رستم‌زاد گفته می‌شود.

موحدفرد در زمینه واژه شناسی در شاهنامه فردوسی تاکید کرد: کتاب ارجمند شاهنامه فردوسی، واژه‌های فراوان بسیار کهن را در خود جای داده که این مهم به مدد زبان فارسی که زبانی با گستره واژگان سازی بسیار و با ۱۵۰۰ ریشه زبانی است، سرچشمه گرفته است.

وی به فعالیت‌های بنیاد فردوسی ایران اشاره و ابراز کرد: پس از ثبت هزاره شاهنامه در مجمع دوسالانه یونسکو شرایط برای ثبت تعداد بیشتری از آثار ایرانی فراهم شد؛ به نحوی که اکنون در هر دوسالانه که این مجمع برگزار می‌کند، ایران امکان ثبت ۴ اثر هم‌زمان را دارد؛ در همین راستا افزون بر ثبت هزاره شاهنامه، هنر نقالی به عنوان نمایش ایرانی با امضای پشتیبان بنیاد فردوسی و سه نهاد دیگر خانه تئاتر، وزارت میراث فرهنگی و مرکز هنر‌های نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ثبت جهانی رسیده و از نابودی نجات یافته است؛ هم‌چنین پهلوانی و چوگان به عنوان دو آیین ملی و رسمی ایران با پشتوانه دانشنامه‌ای پیشینه ورزش‌های ایرانی در شاهنامه فردوسی در یونسکو ثبت جهانی شده است؛ کشتی پهلوانی و کشتی با چوخه که در خراسان و برخی جای‌های ایران هر ساله انجام می‌شود به ثبت جهانی در اتحادیه جهانی کشتی رسیده است.

این نویسنده و پژوهشگر در زمینه زبان و ادب فارسی و اسلام‌شناسی، جایگاه شاهنامه فردوسی را در جهان پس از ثبت هزاره شاهنامه مورد بررسی قرار داد و افزود: هم‌اکنون حدود ۷۳۰ شاهنامه نفیس و کهن در سراسر گنجینه موزه‌های دنیا وجود دارد که نسخه‌های آن‌ها به جز ایران در مصر، ترکیه، هند، کشور‌های اروپایی و آمریکایی وجود دارد، این شاهنامه‌های کهن همگی نماینده ارزشمند زبان، ادب، فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران است. ثبت هزاره شاهنامه فردوسی، سبب شد تا اقدام‌های ارزنده‌ای در سطح دنیا برای شناخت بیشتر شاهنامه شکل بگیرد.

موحدفرد به ردپای تمدن‌های جهانی در شاهنامه فردوسی اشاره کرد و تاکید کرد: داستان‌های شاهنامه اگر چه داستان‌هایی اسطوره‌ای است، اما ردپای تمدن‌های گوناگون جهانی در آن دیده می‌شود. شاهنامه فردوسی، آیین شهریاری و حکمرانی ایرانی و راه اندازی مجلسی هم‌چون مجلس مهستان را در روزگار کهن ایران به جامعه جهانی امروز بازشناسی کرده است.

دبیرکل بنیاد فردوسی به سیمرغ و یا سینای حکیم در شاهنامه فردوسی اشاره و تاکید کرد: نام سیمرغ و یا سینای حکیم که در داستان‌های شاهنامه به آن اشاره شده، بیان کننده موقعیت ایرانیان در دانش پزشکی بوده از این رو لقب سینا بعد‌ها به پزشکان داده شده و حتی پور سینا نیز از همین نام بهره گرفته است.

وی با انتقاد از مدیران اجرایی در اجرای طرح‌های فرهنگی ابراز کرد: بنیاد فردوسی، تلاش کرده تا در طی سال‌های پیشین ثبت مفاخر و رویداد‌های فرهنگی، هنری و حتی ورزشی را بدون هیچ بودجه‌ای در دستور کار خود قرار دهد که این کار با موفقیت چشمگیری انجام شده، اما اثر‌ها و مفاخر ویا آیین‌هایی که در یونسکو به ثبت می‌رسد، نیازمند عملکرد‌های بعدی نیز هست و برای این امر سرمایه‌گذاری‌ها و پشتیبانی‌هایی از سوی دولت نیاز دارد که هیچ یک از آن‌ها به انجام نرسیده است؛ به عنوان مثال هنگامی که ورزش‌های پهلوانی و چوگان و کشتی باچوخه به عنوان ورزش‌هایی که در ایران شکل گرفته بازشناسی و ثبت جهانی می‌شود، انتظار مجامع بین‌المللی بر شکل‌گیری انجمن‌های فعالی برای این اثر‌های فرهنگی است؛ شایان ذکر است که راه‌اندازی دانشنامه‌ها و دانش‌سرا‌ها برای هنر نقالی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای و موسیقی سنتی و مرشدی زورخانه‌ای در کشور در سند ثبت جهانی مورد انتظار بوده است که شوربختانه، هیچ یک از این اقدام‌ها شکل نگرفته حتی در حوزه آیین پهلوانی نیز که با تلاش فراوان به ثبت یونسکو رسید و ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی با یاری‌مان در کشور راه اندازی شد، اما در سال‌های اخیر گام‌های خوبی برای ترویج آن در سطح ملی و جهانی انجام نشده است؛ آماده نبودن زیرساخت‌های ساختاری منسجم به ویژه در دوران کرونایی کار‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی و آموزشی را با چالش‌ها و مشکل‌های فراوان روبه‌رو کرده است.

مدیرعامل موسسه فرهنگی هنری فردوسی توسی به برنامه‌های سال ۱۴۰۰ اشاره داشت و ابراز کرد: موسسه فردوسی توسی که یک موسسه غیردولتی است، تلاش کرده تا با ایجاد آموزش‌های غیر حضوری و مجازی به توسعه و تبلیغ اثر‌های فرهنگی هنری از جمله جشنواره ملی هنر و شاهنامه بپردازد که به زودی این جشنواره هنری و آموزشی گسترده برای نخستین بار در ایران و جهان، ویژه شانزدهمین بزرگداشت حکیم فردوسی توسی در سراسر ایران برگزار خواهد شد و نگارش و پژوهش دو کتاب متن روان و گزیده شاهنامه فردوسی با سرفصل‌های نوین برپایه داستان‌های کوتاه ویژه جوانان و بزرگسالان و کودکان و نوجوانان از جمله برنامه‌های شاخص در آغاز سال ۱۴۰۰ خورشیدی است.

موحد فرد در پایان خاطرنشان کرد: خانواده‌های ایرانی و ایران دوستان در داخل و خارج از کشور، یگانه پشتیبان جنبش فردوسی شناسی در ایران و دیگر کشور‌های جهان هستند و امید است نهاد‌های فرهنگی متولی از این خواست مردمی پشتیبانی نمایند.