صدور ۱۲۰۰ حکم جایگزین حبس تنها در سال ۹۹ از سوی یک قاضی/ احکام جایگزین حبس امکان اصلاح و بازپذیری مجرم را مهیا می‌کند

- «محسن مرادی اوجقاز» متولد شهرستان خلخال از توابع استان اردبیل است. ۳۳ سال سن دارد و ۹ سال سابقه قضایی. ۸ مرتبه رتبه‌های قاضی برتر استانی، دو مرتبه قاضی برتر و ۴ بار قاضی نمونه کشوری شده است. پژوهش‌های فراوانی انجام داده و کتاب‌هایی در حوزه جرم نوشته است. اما آنچه او را یک قاضی برتر کرده است انشای احکامش درباره مجرمان است. ۱۲۰۰ حکم جایگزین حبس تنها در سال ۹۹ دارد و اعتقادی هم به جزای نقدی ندارد. او با بینشی متفاوت و خلاقانه به صدور حکم می‌پردازد. بینشی که در آن همه مهم هستند، از زندانی گرفته تا خانواده و اجتماع. به سراغ او رفتیم تا از او درباره احکامش و بویژه درباره مجازات‌های جایگزین حبس بپرسیم.

میزان - آقای مرادی حکم‌های شما درباره مجازات‌های جایگزین حبس و استفاده از این ظرفیت قانونی در فضای مجازی بازتاب فراوانی داشته است و چند سال هم به عنوان قاضی نمونه کشوری انتخاب شدید. در این باره و اینکه چرا از احکام جایگزین حبس استفاده می‌کنید برای ما توضیح دهید؟

علت اینکه از مجازات‌های اجتماع محور در احکامم استفاده می‌کنم این است که معتقدم این نوع احکام اثربخشی بیشتری دارند. در واقع به لحاظ قانونی در جرایم سبک و خرد می‌توان از ظرفیت‌های مجازات جایگزین حبس استفاده کرد و البته باید این را  هم در نظر گرفت که مجرم در صورت ورود به زندان دیگر ترس از مجازات نخواهد داشت و در واقع هیمنه مجازات حبس از بین می‌رود.

در حال حاضر یکی از دغدعه‌های نظام عدالت کیفری، ازدحام زندان و افزایش جمعیت کیفری زندان‌ها می‌باشد. این موضوع در اکثر مواقع زمینه ساز ارتکاب جرایم بعدی و افزایش نرخ تکرار جرم می‌شود. در مجازات‌های اجتماع محور خانواده زندانی نیز در نظر گرفته می‌شود. وقتی فردی به زندان می‌رود خانواده آن شخص نیز دچار مشکلاتی می‌شوند. هزینه‌های اقتصادی جرم نیز (هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم که متوجه زندانی و خانواده وی است) کاهش می‌یابد.

در هر صورت هرچند دایره و گستره شمولی جرایمی که امکان استفاده از نهاد‌های ارفاقی وجود دارند کم هستند وانگهی می‌توان از این طریق از ورود فرد به آموزشگاه عالی جرم جلوگیری به عمل آورد (پذیرش فرهنگ زندان)؛ چرا که زندان‌ها در اغلب جوامع امروزی نتوانسته است به خوبی در مسیر کاهش جرم و ارتقای شاخص‌های کیفی دادگری اجتماعی، قانونی و جنایی، نقش بسزایی داشته باشند.

از این رو، زندان جای جرائم مهم و خطرناک است و بایستی زندان به عنوان آخرین چاره و مامن برای جرایم باشد. جایی که فرد محکوم نمی‌تواند بدون خطر در جامعه تحت نظارت و کنترل قرار گیرد. از دیگر سو، حبس‌های کوتاه مدت، اختلال عمیقی در زندگی محکوم به وجود می‌آورد؛ محکوم، معمولا کار خود را از دست می‌دهد، خانواده اش از وجود او محروم می‌شود (گسست روابط عاطفی) که منجر به بی مسوولیتی و بیکاری محکوم، عدم بازاجتماعی شدن پس از ازادی از زندان و آثار نامطلوب روانی و عاطفی بر محکوم می‌شود.

 

نوآورانه و بدیع بودن این گونه آرا و به کارگیری ایده‌های نوین و متناسب سازی هر موضوع با نوع جرم و کیفیت جرم ارتکابی، علاوه بر مردم برای متهمین نیز جذاب و اثربخش است.

 

میزان- سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا این احکام قابل برگشت هستند و اگر فردی دوباره مرتکب جرم شد چه تمهیداتی برای این موضوع اندیشیده شده است؟

این احکام قابل برگشت هستند و در صورتی که محکوم، به تعهدات مقرر عمل نکند، همان مجازات اولیه که حبس است، اجرا می‌شود. در واقع، یکی از مولفه‌های مهم مجازات‌های اجتماع محور، قابلیت اجرای کیفر حبس یا همان بازگشت پذیری به مجازات اصلی است.

احکام جایگزین حبس امکان اصلاح و بازپذیری مجرم را مهیا می‌کند و با توجه به ظرفیت‌های موجود در قانون، بهترین روش برای خدمت به جامعه در بخش‌های امور خدماتی، پزشکی و بهداشتی، فنی و حرفه ای، آموزشی و کارگری است.  

میزان - آیا مطالعاتی که انجام داده‌اید در نگرش شما نسبت به کاربست این نوع مجازات‌های اجتماع محور تاثیری دارد؟

بله. صدرصد. پژوهش‌های فراوانی در این زمینه انجام شده است و در این میان کتاب و مقالات متفاوتی مطالعه نمودم بالاخص مباحث کیفر شناسی خیلی تاثیر گذار بوده و مطمن باشید که مجازات جایگزین حبس به مراتب بسیار تاثیر گذارتراست.

میزان - اشاره کردید که کتاب‌های و پژوهش‌هایی در زمینه کیفر شناسی و همچنین آثار و عواقب آن بر فرد زندانی و خانواده و اجتماع داشته اید در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟

کتب‌های مختلفی مطالعه کرده ام و تاثیر گذارترین کتاب "کیفرشناسی" غلامی (عضوهیات علمی دانشگاه علامه طباطبابی) است که استاد راهنمای رساله بنده با عنوان "اثربخشی کیفر حبس" نیز می‌باشند و  در نگرشم تاثیر داشته است همچنین با همکاری دکتر حسنعلی موذن‌زادگان کتابی در زمینه "مجازات‌های اجتماع محور" به رشته تحریر درآوردیم که در دست انتشار است.

میزان - آقای مرادی شما از تاثیر این پژوهش‌ها در احکام‌تان برای مان گفتید. تا به امروز در احکام تان چقدر از این ظرفیت قانونی مجازات جایگزین حبس استفاده کردید.

تا به امروز سعی کرده ام از بیش از ۹۰ درصد احکامی که شرایط استفاده از مجازات جایگزین حبس وجود دارد استفاده کنم. همانطور که می‌دانید شرایط استفاده از مجازات جایگزین حبس، موارد و موضوعات متعددی را در برمی گیرد. مانند دعاوی ثلاث، تهدید علیه بهداشت عمومی و نظایر آن. در واقع جرایم خشن مانند سرقت مسلحانه را در بر نمی‌گیرد.

میزان - آیا موردی بوده که می‌توانستید از مجازات جایگزین حبس استفاده کنید، اما این کار را انجام ندادید. اگر بوده توضیح می‌دهید؟

در صورتی که شرایط فراهم باشد بدون تردید از ظرفیت‌های قانونی استفاده می‌نمایم و موردی به خاطر نمی‌آوردم.

میزان - می‌توانید درباره استفاده از پابند‌های الکترونیکی و شرایطش برای ما و مخاطبان‌مان توضیح دهید؟

نهاد‌های ارفاقی نظیر پابند الکترونیکی، مجازات‌های اجتماع محور و معافیت از کیفر از نوآور‌ی‌های قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ می‌باشد که به عنوان نسل دوم مجازات‌های جایگزین حبس به شمار می‌روند و در خصوص پابند الکترونیکی هم مقنن در ماده ۶۲ از قانون مزبور و اصلاحی در قانون کاهش مجازات حبس تعزیزی مصوب ۱۳۹۹ دایره شمول آن را گسترش داده است.

 

فرهنگ پذیری و حمایت از قضاتی که از مجازات‌های اجتماع محور استفاده می‌کنند بسیار حائز اهمیت است و همین هفته گذشته در استان آذربایجان غربی، جهت تشویق سایر قضات، از قضاتی که در این زمینه فعال هستند تقدیر شد و سال‌های گذشته این موضوع توسط معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه به طور جدی پیگیری و قضاتی نیز در این زمینه تقدیر شدند و رییس کل دادگستری دکتر گروسی، رییس دادگستری مرکز شهرستان مجیدی، معاون قبلی و فعلی محترم پیشگیری از وقوع جرم عباسی و حاتمی و سرپرست محترم مجتمع قضایی شهیدبهشتی اسدی به این موضوع بسیار اهمیت می‌دهند و به طور جدی پیگیر هستند و مشوق اصلی بنده به شمار می‌روند و جا دارد از حمایت‌های این عزیزان تشکر کنم.

 

میزان - درباره احکام جایگزین حبسی که صادر کرده‌اید بیشتر توضیح دهید؟

با عنایت به مهارت، سواد و درآمد پایین ساکنان مناطق حاشیه نشین و لزوم توانمندسازی آنان و تسهیل دسترسی به خدمات اجتماعی، طرح احکام مجازات‌های جایگزین حبس در مناطق حاشیه نشین با همکاری دفتر امور اجتماعی استانداری آذربایجان غربی در برخی محله‌های ارومیه اجرا شده است.

نقش آراء مجازات‌های اجتماعی جایگزین حبس در توانمند سازی، علاوه بر نقش سنتی تامین نیاز‌ها، حمایت و تسهیل در به فعل رساندن توان این اجتماعات است به نحوی که بتوان با حداقل تزریق منابع خارجی از آراء جایگزین‌های حبس از توان درونی این اجتماعات نهایت استفاده را برد. با تداوم و تقویت این همکاری‌ها بسیاری از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین و سکونتگاه‌های غیررسمی از بین می‌رود.

بخشی از محکومین مجازات‌های جایگزین در محلات حاشیه نشین و در معرض آسیب با هدف توانمندسازی و سلامت این محلات به کار گرفته می‌شوند. از دیگر مجازات‌های اجتماع محور می‌توان به سفیر سلامت شدن محکوم جهت بهسازی محیط زندگی افراد داری معلولیت جسمی و حرکتی، تهیه و نصب تابلوی زیست محیطی جهت ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست، پاکسازی زباله‌های مناطق حاشیه دریاچه ارومیه، مطالعه کتاب، حبس در محدوده تحت نظارت الکترونیکی، ارائه خدمات پزشکی، اخذ کارت همیاری محیط زیست و همکاری در برنامه‌های زیست محیطی اشاره کرد.

احداث آبشخور در جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه، رنگ آمیزی آمیزی جداول، نرده‌ها و سطل‌ها و صندلی‌های مستقر در پارک‌ها، شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی، هرس درختان، آبیاری فضای سبز و بوستان‌ها، حمایت اجتماعی معتادان بهبود یافته، الزام به برنامه غربالگری کودکان کم شنوا و شیرخوارگان به عنوان دوره مراقبت، امور کارگری و خدمات عمومی مثل سیم کشی و تعمیر وسایل خانگی و مناسب سازی محیط زندگی افراد دارای معلولیت جسمی و ذهنی به عنوان ارائه خدمات عمومی رایگان برای افراد تحت پوشش بهزیستی و خانواده آسیب دیده، درختکاری و افزایش پوشش درختی، شرکت در کلاس‌های معاونت پیشگیری از وقوع جرم و ایجاد کمربند حفاظتی از دیگر مجازات‌های صادره برای محکومان است.