مسیر پیشرفت ۶۵ ساله صنعت هسته‌ای ایران؛ از مقاومت تا پیروزی
- ۶۵ سال قبل یعنی سال ۱۳۳۵ اولین گام ایران برای حرکت به سمت استفاده از یک انرژی نو به نام هسته‌ای برداشته شد و طبق اسناد موجود در تارنمای مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۴ اسفند همان سال «قانون مربوط به موافقتنامه همکاری بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت ایالات متحده آمریکا راجع به استفاده‌های غیر نظامی از انرژی اتمی» به امضای مجلس شورای ملی به ریاست رضا حکمت رسید.
البته دو سال بعد ضمیمه‌ای به این موافقنامه اضافه شد که در مقدمه آن آمده است: «از آن جایی که استفاده از انرژی اتمی نوید بزرگی برای کلیه ابناء بشر در بر دارد و از آن جایی که دولت ایالات متحده آمریکا و دولت ایران مایل به همکاری با یکدیگر در توسعه چنین استفاده‌های صلح‌جویانه از نیروی اتمی هستند و نظر به این که طرح و توسعه چندین نوع از راکتور‌های تحقیقاتی به خوبی پیشرفت کرده و نظر به این که راکتور‌های تحقیقاتی فنی در تهیه مقادیر تحقیقی رادیوایزوتوپ‌ها و معالجات رادیوتراپی و فعالیت‌های تحقیقاتی متعدد دیگر مفید بوده و در عین حال وسیله‌ای است برای تمرینات و آزمایش‌های ذی‌قیمت در علم خواص هسته ذرات و مهندسی که درپیشرفت سایر استفاده‌های صلح‌جویانه از نیروی اتم من جمله از قدرت غیر نظامی هسته ذرات مفید است و نظر به این که دولت ایران مایل است یک برنامه تحقیقاتی و توسعه‌ای به منظور درک استفاده‌های صلح‌جویانه و نوع پروانه از نیروی اتمی تعقیب نماید و مایل است که جلب کمک دولت ایالات متحده آمریکا و کارخانجات صنعتی آن درباره این برنامه بنماید و از آن جایی که دولت ایالات متحده آمریکا مایل است از طریق کمیسیون نیروی اتمی ایالات متحده آمریکا به دولت ایران در اجرای چنین برنامه‌ای کمک کند.»
سنگ بنای هسته‌ای
سه سال بعد یعنی سال ۱۳۴۰ ایران، پروژه «راکتور تحقیقاتی تهران» را آغاز و شش سال بعد آن را مورد بهره برداری قرار داد؛ و آنطور که در تارنمای سازمان انرژی اتمی آمده است این اقدام «سنگ‌بنای علوم و فنون هسته‌ای» در ایران شد و ۱۳ سال بعد نیز سازمان انرژی اتمی تاسیس و اکبر اعتماد اداره آن را بر عهده گرفت.
نخستین بار
نخستین بار - به گفته حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی در کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» - سال ۵۸ بحث درباره نیروگاه اتمی بوشهر در رسانه‌ها مطرح شد و این بار باز هم رسانه‌ها هستند که می‌خواهند روایتگر فعالیت صنعت هسته‌ای در کشور باشند.
اولین گام
اولین گام برای ایجاد تاسیسات نطنز در دهه هفتاد، یافتن محل مناسبی بود که بتوان ۵۴ هزار دستگاه سانتریفیوژ را در آن نصب و راه اندازی کرد. لازم بود مکان مناسبی پیدا شود تا در صورت بمباران دشمن، خسارت به حداقل ممکن تقلیل یابد. سازمان انرژی اتمی به دنبال غار یا تونل آماده‌ای بود که موفق به پیدا کردن آن نشد و لذا به فکر یافتن مکان مناسبی برای ساخت سالن مورد نظر افتاد که این کار در سال ۷۹ شروع شد. در نهایت تصمیم گرفته شد در کنار تپه‌ای در منطقه نطنز عملیات خاکبرداری انجام شود و با استفاده از مصالح مناسب مکان مطمئنی در آن محل ساخته شود.
فناوری غنی‌سازی
به گفته روحانی سال ۸۱ از لحاظ دستیابی به فناوری هسته‌ای سال مهمی به شمار می‌رود. در این سال به غنی‌سازی اورانیوم توسط چند دستگاه سانتریفیوژ رسیدیم. در این فرایند، یک آبشار کوچک ده تایی برای غنی سازی فعال شد و بنابراین پس از سال‌ها کوشش و تلاش، کشور توانست به فناوری غنی‌سازی دست یابد؛ و در همان سال، ساخت قطعات سانتریفیوژ و کار مونتاژ آن در کشور آغاز شد. البته همان سال محمد البرادعی رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی از نطنز بازدید و اعلام کرد ایران دارای توان غنی سازی است.
نقطه عطفی در تاریخ هسته‌ای ایران
۲۰ فروردین ۱۳۸۵ به عنوان نقطه عطفی در تاریخ صنعت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است. این روز یادآور غرور ملی ایرانیان در دستیابی به قدرت هسته‌ای با وجود انواع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران است.
در این تاریخ خبر دستیابی ایران به فناوری صلح آمیز هسته‌ای و زنجیره کامل غنی سازی اورانیوم، اعلام شد. این خبر موجب حیرت همگان شد و رژیم آمریکا و غرب که خواستار انحصار این فناوری در دستان خود بودند، بهانه‌گیری‌هایی را از سر گرفتند.
از ۲۰ فروردین سال ۱۳۸۵ که اولین سالروز ملی فناوری هسته‌ای با دستیابی به فناوری غنی سازی اورانیوم و تولید کیک زرد برگزار شد، تا سال ۱۳۹۲ حدود ۲۰ دستاورد مهم و برخی دیگر دستاورد‌های کوچکتر اعلام شد.
۲۵ نشست
پنجم مهرماه ۹۲ محمدجود ظریف و جان کری وزرای امور خارجه وقت ایران و آمریکا در حاشیه شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیدار و گفت‌وگو کردند. این دیدار اولین نشست هسته‌ای دولت یازدهم تلقی شد. پس از نشست نیویورک، دومین دور گفت‌وگو‌ها ۲۳ و ۲۴ مهرماه ۹۲ در ژنو انجام شد. سومین دور از نشست‌ها که به ژنو ۲ نیز معروف شد ۱۶ تا ۱۸ مهرماه ۹۲، اما این بار با حضور تیم هسته‌ای کشورمان و وزیران امور خارجه ۱+۵ به همراه «کاترین اشتون» مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه انجام شد.
چهارمین نشست یا همان ژنو ۳ نیز ۳ آذر ۹۲ برگزار شد. در این دور از گفت‌وگو‌ها ایران و ۱+۵ به «توافق ژنو» یا «طرح اقدام مشترک» دست یافتند و پیرو آن یک بازه زمانی ۶ ماهه برای رسیدن به توافق جامع در نظر گرفته شد. نشست‌های پنجم تا دهم با عنوان (وین یک - ۲۹ بهمن ۹۲)، (وین دو – ۲۷ اسفن ۹۲)، (وین سه – ۱۹ و ۲۰ فروردین ۹۳)، (وین چهار – ۲۴ تا ۲۶ اردیبهشت ۹۳)، (وین پنج – ۲۶ تا ۳۰ خرداد ۹۳) و (وین شش – ۱۱ تا ۲۹ تیرماه ۹۳) در شهر وین کشور اتریش برگزار شد. نشست یازدهم این بار در حاشیه شصت و نهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل از ۲۷ شهریور تا ۷ شهریور ۹۳ در نیویورک برگزار شد.
دوازدهمین دور از گفت‌وگو‌های هسته‌ای از ۲۲ تا ۲۴ مهرماه ۹۳ مجدد در وین برگزار شد. این دور از گفت‌وگو‌ها اینبار ۱۷ تا ۲۰ آبان ماه ۹۳ در مسقط پایتخت عمان برگزار شد. مجدد نشست بعدی یعنی سیزدهمین دور از گفتگو ۲۷ آبان تا ۳ آذر ۹۳ در وین انجام شد. چهاردهم، پانزدهم و شانزدهمین دور از گفتگو‌های هسته‌ای دولت یازدهم (چهاردهم - ۲۶ آذر ماه ۹۳)، (پانزدهم - ۴ دی ماه ۹۳) و (۱ تا ۴ اسفند ۹۳) در ژنو سوئیس برگزار شد.
هفدهمین دور از گفت‌وگو‌ها ۱۱ اسفند آغاز و ۱۵ سفند ۹۳ در شهر «مونترو» در حوه شهر ژنو برگزار شد. هجدهم و نوزدهمین دور از گفت‌وگو‌ها با عنوان (لوزان یک - ۲۴ تا ۲۹ اسفند ۹۳) و (لوزان دو - ۵ الی ۱۳ فروردین ۹۴) در شهر لوزان سوئیس برگزار شد. شش نشست بعدی یعنی از نشست نوزدهم تا بیست و پنجم به ترتیب (۲ تا ۴ اردیبهشت)، (۲۲ تا ۲۵ اردیبهشت)، (۳۰ اردیبهشت تا ۱ خرداد)، (۱۴ تا ۱۶ خرداد)، (۲۰ تا ۲۲ خرداد) و (۶ تا ۲۳ تیرماه) ۹۴ در شهر وین برگزار شد و نهایتا طرفین به برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام دست یافتند و کمتر از یک هفته از گذشت این توافق، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌ای تازه با هدف لغو تحریم‌های ایران را با ۱۵ رای موافق و بدون رای مخالف تصویب کرد.
با وجود فراز و فرود‌های فراوان جلوی پای صنعت هسته‌ای در موضوع برجام، تحریم‌ها و محدودیت‌ها نتوانست جلوی پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران را بگیرد و صنعت هسته‌ای ایران، با گام‌هایی آهسته، اما پیوسته، مسیر خود را طی می‌کرد.
تا اینکه با خروج ترامپ، رئیس جمهور پیشین رژیم آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۹۷، دولت جمهوری اسلامی با تاخیری یک ساله در اردیبهشت ۹۸ طبق بند ۲۶ و ۳۶ برجام، تصمیم به کاهش تعداد خود در برجام گرفت و به مرور، از سرگیری فعالیت‌های خود را آغاز کرد. این فعالیت‌ها طی پنج گام صورت گرفت.
این مسیر رو به جلو در حال طی شدن بود که مجلس یازدهم شورای اسلامی در آذر سال ۹۹ با تصویب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران»، طی ۶ بند خواستار کاهش جدی‌تر گام‌های ایران در برجام شد.
همچنین طبق ماده ۶ طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، دولت جمهوری اسلامی ایران مؤظف شد در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعاهد از جمله کشورهای ۴+۱ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه «پروتکل الحاقی» را متوقف کند.
معاون رئیس جمهور با بیان اینکه با همکاری روس‌ها در حال ساخت دو نیروگاه هستیم ادامه داد: تولید کیک زرد ما قبل از برجام ۴ الی ۵ تن بوده، اما الان به طور متوسط به ۳۵ تن رسیده است.
