حکمرانی در فضای مجازی و سیاست‌گذاری در بخش اقتصاد دیجیتال/ آخرین وضعیت شبکه ملی اطلاعات

- میزگرد «حکمرانی در فضای مجازی و سیاست‌گذاری در بخش اقتصاد دیجیتال» با حضور رضا تقی‌پور عضو شورای‌عالی فضای مجازی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات، نصرالله جهانگرد رئیس سازمان فناوری اطلاعات و دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات و همچنین نماینده ویژه رئیس جمهور در دولت الکترونیک و حسین نوری‌خواه استاد دانشگاه امیرکبیر و کارشناس تجارت الکترونیک روز چهارشنبه در برنامه «اقتصاد و انتخاب» رادیو انتخابات برگزار شد.

 

مجری: محور امروز ما بحث حکمرانی در فضای مجازی و سیاست‌گذاری در بخش اقتصاد دیجیتال هست. امروز در خدمت دو مهمان عزیز به صورت حضوری هستیم. آقای نصر الله جهانگرد، رئیس سازمان فناوری اطلاعات و دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات در دولت یازدهم و از چهره‌های مطرح حوزه فناوری اطلاعات و همچنین آقای دکتر حسین نوری‌خواه مدرس دانشگاه و کارشناس تجارت الکترونیک. از آقای جهانگرد که نماینده ویژه رئیس‌جمهور در دولت الکترونیک هم هست می‌خواهم بپرسم که اساساً ما در عنوان برنامه‌مان دو گزاره مهم داریم یا دو اصطلاح داریم. یکی فضای مجازی، یک بخش اقتصاد دیجیتال. ما وقتی راجع به فضای مجازی یا اقتصاد دیجیتال صحبت می‌کنیم می‌خواهم ببینم اساساً این دو گزاره چه معنا و مفهومی دارند، چون ظاهراً هیچ وقت تعریف مشخصی یا تعریف اینکه همه راجع به آن اتفاق نظر داشته باشند وجود ندارد. از منظر حضرتعالی این دو مقوله چه تعریفی دارد و ما وارد بحث شویم.
جهانگرد: فضای مجازی در ایران به معنای همه‌ی قلمروی فعالیت‌ها در بستر دسترسی شبکه‌های دیجیتال هست و مجموعه زیرساخت‌ها و حوزه حقوقی یا اقتصادی و اجرایی آن. اقتصاد دیجیتال در کشور ما تعابیر مختلفی و حتی در یک حوزه‌ای اقتصاد هوشمند صحبت شده است که این‌ها تا حدی قابل تفکیک هم هست. اما اقتصاد دیجیتال تقریباً می‌شود گفت که در سه بخش، حوزه فناوری اطلاعات در آن نقش دارد. یکی خود اقتصاد بخش ICT هست که شامل مجموعه بازار است، ارتباطات دسترسی هست در موبایل، ثابت و امکاناتی که مطرح هست. بخش دوم مجموعه‌ی سرویس‌هایی که بر بستری که از طریق شبکه‌های دسترسی به وجود می‌آید شکل گرفته و حضور دارد و فعالیت‌هایی که در آن حوزه می‌شود و بخش سوم اثر تکاثری آن در تمام حوزه‌های اجتماعی اقتصادی و فرهنگی و اجرایی کشور هست. عمدتاً به بخش اول و دوم بیشتر توجه شده است و ما شاخص‌های قوی‌تری در بخش سوم که کل جامعه را دربرمی‌گیرد در سطح ملی جمع‌آوری نکردیم. اما به تدریج دارد این کار تعمیق پیدا می‌کند.

مجری: شما تعریف خیلی جامعی داشتید، ولی بیشتر آن چیزی که مطرح می‌شود همین تعریف دوم بود یعنی اقتصادی که بر محور و بستر اینترنت هست. من حتی دیدم که از اقتصاد دیجیتال به عنوان چهارمین مرحله انقلاب صنعتی هم یاد می‌کنند منتها من می‌خواهم وارد این بحث شویم که حالا که ما تعریف را انجام دادیم آیا در کشور ما این بستر اقتصاد دیجیتال وجود دارد؟ ما می‌توانیم روی آن حوزه تمرکز کنیم و به عنوان یکی از منابع درآمدی کشور روی آن تمرکز کنیم؟ البته، چون الآن بحث بیماری همه‌گیر هم هست قاعدتاً خیلی از فعالیت‌های اقتصادی خواه ناخواه یعنی یک جور توفیق اجباری شده که سوق به این سمت پیدا کرده است.
جهانگرد: بله، همینطور است. تقریباً می‌شود گفت بخش اعظم وجوه اقتصاد دیجیتال در کشور ما در بخش‌های مختلف وجود دارد. شروع شده با نسبت‌های متفاوتی از حجم و آن و قضیه‌ی کرونا و ضرورت قرنطینه شدن جامعه در مناسبات و روابط اجتماعی شدت بهره‌مندی از سرویس‌های مبتنی بر شبکه را زیاد کرده طبیعتاً هر چقدر هم دستگاه‌های مخاطب اعم از بخش خصوصی، بنگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی به مکانیزاسیون و الکترونیکی کردن و رایانه‌ای کردن این کار‌های خودشان بپردازند می‌توانند به مخاطبین و کاربرانشان از طریق شبکه‌های دسترسی سرویس بهتری بدهند و این به مسئله‌ی اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند به گسترش آن و توسعه‌ی آن؛ بنابراین در کشور ما الآن وجود دارد، مقدار زیادی الان عامه مردم دارند از خدمات آن استفاده می‌کنند، ولی اینکه شما بگویید چقدر عمق دارد باید در هر بخشی بسنجیم و آنجا را دقیق‌تر صحبت کنیم.

مجری: من مجدداً خدمت آقای نوری‌خواه سلام عرض می‌کنم. آقای نوری‌خواه، چون حوزه‌ی دانشگاه هستند بیشتر به لحاظ نظری می‌توانند در این بخش به ما کمک کنند که وقتی ما صحبت از اقتصاد دیجیتال داریم بیشتر چه مقوله‌ای را ما می‌خواهیم ورود کنیم، صحبت کنیم و همان سؤالی که از آقای دکتر جهانگرد پرسیدم را از دکتر نوری‌خواه هم می‌خواهم بپرسم که ایشان هم وارد بحث ما بشوند و یک توضیحی بفرمایند.
نوری‌خواه: در مورد اینکه ابعاد اقتصاد دیجیتالی چیست فکر می‌کنم موارد خیلی خوبی را آقای دکتر جهانگرد فرمودند و با کلیت موضوع من موافق هستم که به هر حال چند حوزه را می‌شود در مورد اقتصاد دیجیتال مطرح کرد. خود فناوری اطلاعات و ارتباطات یک زمینه‌ی بسیار پردرآمد و مورد توجه در دنیا است و خدماتی که در بستر فناوری اطلاعات ارائه می‌شوند هم حوزه دیگری است که آقای دکتر هم به خوبی اشاره کردند و نهایتاً آن خدماتی که به هر حال ارائه می‌شود تأثیراتی را در حوزه‌های دیگر هم می‌گذارد. اینکه مثلاً یک فرد روستایی می‌تواند بیاید محصولات خودش را در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات و شبکه‌ی ارتباطی بیاید عرضه بکند به هر حال آثاری هست که حاصل از گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور هست. اما ماجرا این هست که من فکر می‌کنم باید خیلی خوب به این بپردازیم که چقدر ما در این عرصه‌ها موفق بودیم و از آن طرف وقتی به بحث حکمرانی در فضای مجازی هم می‌پردازیم در این عرصه چقدر توانسته‌ایم که موفق باشیم. اینکه می‌گویم چقدر توانسته‌ایم موفق باشیم از زاویه‌ی حاکمیت می‌خواهم عرض کنم. اینکه به هر حال یک هدفگذاری‌هایی را در کشور داریم.

مجری: اتفاقاً محور ما همین است که می‌خواهیم راجع به موفقیت، ولی ابتدا راجع به همین بحث فضای مجازی، چون بحث فضای سایبر، فضای مجازی، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی وقتی صحبت می‌کنیم، شاید مردم غالباً همه را به یک معنا و مفهوم تعبیر می‌کنند. می‌خواهم اول این تفکیک صورت بگیرد بعد برای ادامه بحث‌مان راحت‌تر بتوانیم راجع به آن صحبت کنیم.
نوری‌خواه: بر خلاف این چیزی که در زبان فارسی اسم زبان مجازی گذاشته شده، آن چیزی که ما به عنوان فضای سایبر می‌شناسیم، فضای تبادل اطلاعات، فضای بسیار گسترده‌ای است که وجه اقتصاد آن شاید برای ما خیلی پررنگ‌تر و جذاب‌تر باشد، اما وجوه دیگری هم دارد. یعنی ما از وجه حاکمیتی اگر نگاه کنیم به موضوع، همانطور که باز هم آقای دکتر جهانگرد به خوبی اشاره کردند، ابعاد حقوقی دارد، ابعاد امنیتی دارد، ابعاد مختلفی که ما باید به همه این ابعاد به درستی دقت کنیم. یعنی اینکه اگر می‌خواهیم یک اقتصاد مؤثری داشته باشیم و یک توسعه پایداری در کشور داشته باشیم باید همه‌ی شرایط را در کشور خودمان فراهم کنیم تا بتوانیم در یک اقتصاد موفق بتوانیم در دنیا رقابت کنیم، چون به هر حال عرصه‌ی فضای مجازی عرصه‌ای است که کشور‌ها را به هم پیوند داده و اقتصادی هم که در این بستر در جریان هست کاملاً یک اقتصاد رقابتی است. اگر ما نتوانیم جای خودمان را در این فضا پیدا کنیم می‌بینیم که حتی کشور‌های همسایه ممکن است که در این زمینه از ما پیشی بگیرند. حتی کشور‌های عربی و کشور‌های حاشیه‌ی خلیج فارس می‌بینیم که سرمایه‌گذاری بسیار عظیمی در این حوزه انجام دادند. پس ما باید بتوانیم توسعه‌ای که در کشور دادیم یعنی حاکمیت و البته بخش خصوصی در این حوزه فعالیت‌هایی که کردند در یک فضای رقابتی ارزیابی شود و ببینیم که هدف ما چه بوده است مثلاً بر اساس چشم‌انداز کشور در سال ۱۴۰۴ ببینیم به کجا باید می‌رسیدیم و الآن در کجا قرار دادیم.

مجری: آقای جهانگرد من از صحبت‌های آقای دکتر نوری خواه وام بگیرم در مورد ساحت اول عنوان برنامه‌مان، بحث حکمرانی در فضای مجازی. آیا به لحاظ این حکمرانی ما توانسته‌ایم موفق عمل کنیم؟ یعنی حاکمیت و مجموع مسئولان کشورمان که قاعدتاً بخش عمده‌ای از آن در دولت خلاصه می‌شود توانسته‌اند موفق عمل کنند و این بستر را ایجاد کنند ما در شرایط فعلی بتوانیم از اقتصاد دیجیتال به عنوان یکی از پایه‌های درآمدی برای کشورمان عنوان کنیم، استفاده کنیم و بگوییم که این فضا و این ظرفیت وجود دارد؟
جهانگرد: من اجازه می‌خواهم یک مقدار عدد و رقم بدهیم. بخش ICT در ایران شامل شبکه‌های ثابت، موبایل، شبکه‌های سرویس‌های ویدیو و انواع سرویس‌هایی که روی این بستر سوار هست الآن چیزی در حد دو تا دو و سه چهار دهم جی دی پی ایران هست با یک بازار حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان. در افق ده ساله تحولاتی که پیش رو هست و باید هر کسی کشور را به دست می‌گیرد به آن توجه کند یعنی فرض می‌کنیم که دو دولت آینده را هر کسی مسئول می‌شود می‌خواهد بچرخاند. موضوع توسعه شبکه‌ی دسترسی دیجیتال جزء لاینفک اداره کشور است. به هر ترتیبی که کسی به آن توجه بکند یا نکند. اینکه ما در جنبه‌های حقوقی، امنیتی، عقب باشیم یا جلو باشیم، واقعیت بیرونی این هست که این اتفاق می‌افتد و اگر غفلت کنیم صدمه‌های آن را می‌بینیم. باید بجنبیم. چیزی که الآن دارد این صدمه‌ها را می‌بیند یعنی وقتی در دولت دهم و نهم نیامدند توسعه را انجام بدهند ما در دولت جدید در شبکه‌های اجتماعی باختیم و نتوانستیم سهم بزرگی را به دست بیاوریم.

مجری: این توسعه باید در کدام بخش صورت می‌گرفت؟
جهانگرد: در کل شبکه‌ی پلتفرم دسترسی و همچنین در سرویس‌ها و در مقررات و بحث قوانین؛ بنابراین الآن وضعی که پیش رو هست مسئله این است که برای کشور ما، ضریب نفوذ دسترسی باند ۵ جزء لاینفک زندگی است. یعنی امروز کرونا به ما ثابت کرد که هر خانه‌ای باید یک ارتباط با ظرفیت خوب داشته باشد تا بتواند بچه‌هایش تحصیل کنند، خودش آموزش ببیند، کسب و کار کند، خرید کند، پس بنابراین یک دسترسی باند ۵ برای یک مکان اقامتی یک نیاز واجب و پایه است؛ بنابراین باید برنامه اف تی اچ داشته باشد، فیبر به خانه‌ها برساند یا تجهیزات مشابه. موبایل وارد نسل پنجم و ششم شده است و ما اگر عقب بمانیم مثل دفعه‌ی پیش فشار تقاضا ما را از نظر اقتصادی و اجتماعی له خواهد کرد و موضوع به کارگیری IOT و سرویس‌های جدید در اقتصاد و اجتماع و حوزه امنیت مسئله‌ی اجباری است نه مسئله‌ی انتخابی. این به معنی این است که ما در طی ۱۰ سال آینده، چیزی نزدیک به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان و ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم داریم. یعنی به طور متوسط سالانه ۲۰ هزار میلیارد تومان و یک تا یک و نیم میلیارد دلار باید در این حوزه سرمایه‌گذاری شود و البته بگویم یکی از بالاترین نرخ‌های بازدهی سرمایه‌گذاری را این بخش دارد. یعنی هر چه بگذاری شما چند برابر آن را در زمان کوتاه برداشت می‌کنی. سهم هزینه‌ی ارتباطات در سبد خانوار تقریباً نزدیک به دو درصد خواهد شد و سهم آی سی تی و اقتصاد دیجیتال در اقتصاد ایران در جی دی پی الآن چیزی نزدیک به دو تا دو و سه دهم است. در افق ده ساله باید ده درصد بشود و می‌شود. یعنی شما بخواهید یا نخواهید این اتفاق و ترند ادامه دارد. من از برنامه سوم توسعه در برنامه‌ریزی کشور بوده‌ام. وقتی به همه‌ی دوستان برنامه‌ریزی این‌ها را هی توضیح می‌دادیم برای اقتصادیون به خاطر عدم آشنایی با این حوزه ملموس نبود و دقت کافی برای زیرساخت لازم نمی‌کردند؛ بنابراین دولت جدید، دولتی هست که در نقطه عطف تحولات مهمی از تکنولوژی در جهان واقع شده که حوزه آی سی تی بیشتر نشان داده می‌شود. این تحولات در حوزه انرژی هست، در حوزه سلامت هست، در همه حوزه‌ها هست. یعنی دولت جدید هر کاری می‌خواهد بکند اول باید یک سند تکنولوژی روی آن باشد، تحولات آن را ببیند. اقتصاد ایران در اثر این موضوع تغییرات بزرگی خواهد کرد. در طی دهه‌ی آینده سوخت فسیلی از اقتصاد جهان به سمت نزدیک به صفر میل خواهد کرد. ماشین دیگر بنزینی نخواهد شد بعد از یک دهه. پس بنابراین در بازار ما تأثیر می‌گذارد که بخش زیادی از آن متکی به نفت و گاز هست و همچنین در صنایع ما، در زندگی اقتصادی اجتماعی و حتی کشاورزی ما؛ بنابراین آی سی تی به عنوان درایور، به عنوان پیشران این تغییر و تحول خیلی بسیار مهم است و باید به آن توجه شود. این‌ها اعداد کلان بخش هست. حالا اگر نظر تعداد اپ‌هایی که در بازار ایران درست شده است، تعداد شاغلین نخبه‌ی ما، یکی از حوزه‌های جذب نخبگان است و عدم مهاجرت آن‌ها در کشور وجود بستر توسعه ا‌پ‌ها و تبدیل دانش مهارت به یک سرویس است که باعث می‌شود نخبگان دانشگاه در بازار اقتصاد ایران بایستند کار را شروع کنند. پس این افق پیش روی ما هست، اما از نقطه‌نظر اینکه ما در این حوزه‌ها چه کردیم، الآن پلت‌فرم دسترسی در کشور خوب است. اما آیا روی این پلت‌فرم دسترسی ابزار‌های بومی کافی رشد کرده است؟ در بعضی زمینه‌ها توانسته‌ایم جبران کنیم. در بعضی از زمینه‌ها هنوز در رقابت عقب هستیم. علت آن هم این است که در حوزه‌ی دیجیتال شما اگر در زمان مناسب در رقابت وارد نشوی و رشد نکنی و رقبا از تو جلو بیفتند، این شکاف به سختی قابل پر کردن است و فقط با سیاست‌های دستوری نیست. جذب کاربر در یک پلتفرم چه بومی و چه غیربومی، شرایط متفاوت و متعددی دارد که باید به آن بپردازیم؛ بنابراین خواهش من این است که ما به این تصویر توجه کنیم و به عنوان یک ضرورت استراتژیک به آن عنایت داشته باشیم.

مجری: از آقای دکتر نوری‌خواه می‌خواهم این را بپرسم. آقای مهندس جهانگرد راجع به فضای کلی یک ترسیم کلی داشتند و دو نکته داشتند. یکی راجع به چرایی عقب‌ماندگی که عدم ورود به موقع ما بوده است. نظر حضرتعالی راجع به کلیت بحث چیست و اینکه آیا این ورود یعنی ورود ما بی موقع بوده یا تعارض و منافع‌هایی بوده است که باعث شده ما نتوانیم موفق عمل کنیم.
نوری‌خواه: من می‌خواهم به این صورت ورود کنم که اگر بعضی از حوزه‌هایی که بحث شد مثلاً اگر به پیام‌رسان‌ها رجوع کنیم، اتفاقی که در کشور افتاد این بود که در یک زمانی پیامرسان‌های خارجی توسط برخی از شرکت‌ها امکاناتش فراهم شد که روی گوشی‌های مردم نصب شود و از این پیام‌رسان‌ها خیلی استفاده گسترده شد. کم کم که جلو رفتیم دیدیم که به هر حال در فضای مجازی این مقوله حکمرانی که در دنیا از آن تحت عنوان اینترنت گاورننس یا سایبر گاورننس یاد می‌شود، این موضوع به دلایل مختلف، دعوا‌های سیاسی و موضوعات دیگر، تا یک حدی نادیده گرفته شد. کار به جایی رسید که یک کشور با همه‌ی عرض و طولش و مساحتش و مسئولینش و امکاناتش و قدرت و سرمایه‌اش در قبال یک کانال فضای مجازی به درماندگی می‌رسید که پیام‌هایی را ارسال می‌کرد و از آن طرف این بستر زیرساخت مخابراتی‌ای که کشور هزینه کرده و در اختیار همگان قرار داده است، به واسطه‌ی یک فناوری مثل رمزنگاری کنترل و مدیریتش در اختیار آن مالک شبکه قرار می‌گرفت. نگاه کنید من یک مسئله‌ی سیاست‌گذاری را مطرح می‌کنم. سال ۹۳ قوه قضاییه تصمیم گرفت که مثلاً برخی از این شبکه‌ها را ببندد، چون ادعا می‌کردند که نمی‌شود آن را مدیریت کرد. وزارت ارتباطات ما آقای واعظی که آن موقع بودند اصرار داشتند که نه، می‌شود و طرحی را مطرح کردند تحت عنوان فیلترینگ هوشمند و همان موقع گفته شد که شما باید بدانید که در مورد چی صحبت می‌کنید. یعنی یک گرفتاری‌ای که ما در عرصه‌ی فضای مجازی در کشور داریم این است که خیلی موضوع جذابی است و آدم‌های مختلف با پس زمینه‌های شاید یک مقداری نامرتبط در این زمینه می‌آیند و متأسفانه کار خراب می‌شود. آن زمان گفته شد که سالی ۲۰۰ میلیارد تومان برای این پروژه هزینه شد و من آن زمان با اساتیدم صحبت می‌کردم می‌گفتند که خیلی ساده است. رمزنگاری در این شبکه‌ها دارد استفاده می‌شود و چنین کاری نشدنی است. در حد شاید ضرب بکنید در طی این چند سال اگر با دلار آن زمان حساب کنید یک رقم نجومی می‌شود. حالا ۲۰ میلیارد تومان با دلار آن زمان. در حد چند صد میلیون دلار هزینه شدم ما رسیدیم به جایی که دیدیم نمی‌شود. من فکر می‌کنم یک جا‌هایی مسئولین ورود‌هایی کرده‌اند، اما چون دقت نظر نداشتند نهایتاً به سرانجام نرسید. ما اگر به گذشته هم ورود کنیم، جا‌های مختلف حمایت‌هایی شده برای برخی شرکت‌ها. شاید من اسم آن را نور چشمی‌ها بگذارم. کار‌هایی هم کرده‌اند، اما نهایتاً، چون دقیق، حساب شده و از روی تخصص و با نگاه کردن به اقتصاد موضوع این کار انجام نشد نهایتاً به سرانجام نرسید.

 

در مورد پیام‌رسان‌ها هم شما نگاه کنید، تا آنجایی که من پرسیده‌ام، اکثریت این پیام‌رسان‌ها به نوعی دولتی حاکمیتی بوده‌اند. من می‌خواهم بگویم که فقط دولت هم نیست. ابعاد مختلف حاکمیت فراتر از دولت هست. نتیجه این شد که هزینه‌های بسیار کلانی کردند، اما به سرانجام نرسید. چرا؟ چون ابعاد فنی موضوع دیده نشده، ابعاد اقتصادی موضوع دیده نشده است. فقط می‌خواستند یک کاری را انجام بدهند. فعالیت در این حوزه مثل فعالیت در حوزه‌های دیگر اقتصادی باید توجیه اقتصادی داشته باشد به علاوه‌ی اینکه وقتی شما در لبه‌ی دانش می‌خواهید حرکت کنید ماجرا خیلی پیچیده‌تر است. ما امروز من می‌خواه بگویم که برخلاف اینکه گفته می‌شود مثلاً ما این تعداد عظیم شغل در فضای مجازی داریم من چیزی که دارم می‌بینم این است که متأسفانه اکثریت هم‌کلاسی‌های ما در دانشگاه‌های مختلف کشور که طی سالیان مختلف با آن‌ها در ارتباط بودیم، همکلاسی ما بودند، الآن می‌بینیم متأسفانه دیگر نیستند. به کشور‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند و حتی اساتید را هم داریم می‌بینیم. بسیاری از اعضای هیئت علمی که بالاخره وضعیت خوبی هم قاعدتاً باید داشته باشند به لحاظ جایگاه اجتماعی و اقتصاد و غیره. می‌بینیم که ترجیح می‌دهند که متأسفانه بروند. من فکر می‌کنم در این حوزه‌ها باید کاری جدی‌تر از این می‌شد و با وجود اینکه برنامه‌ریزی‌هایی شد من فکر می‌کنم بسیاری از این برنامه‌ها صرفاً روی کاغذ انجام شد و نهایتاً به سرانجام نرسید و آخرین جمله‌ام را هم در همین بخش بگویم که وضعیت کشور ما در حوزه‌ی پیام‌رسان‌ها، در حوزه موتور‌های جستجو، در حوزه ایمیل و بسیاری از این خدمات پایه نشان می‌دهد که واقعاً با وجود اینکه هزینه‌های خوبی شد، اما به دلایل مختلف بخش خصوصی واقعی در این عرصه جایگاهش دیده نشد و موفقیت مناسب حاصل نشد.

 

 

برنامه «اقتصاد و انتخاب» به تهیه‌کنندگی مطهره مهرابی روز‌های شنبه تا پنجشنبه به مدت حدود یک ساعت از ۱۱:۱۳۰ تا ۱۲:۳۰ از رادیو انتخابات روی موج اف‌ام ردیف ۹۵.۵ مگاهرتز پخش می‌شود.