بانی این مسجد فلک شد؛ مشروطه امضا شد

_ فارس نوشت: مسجد «قندی» محله خانی آباد تهران با صدور فرمان مشروطه گره خورده است. همان مسجدی که بانی و واقف آن «سیدهاشم قندی» تاجر خوشنام و آوازه «قند» دوره قاجار به بهانه گرانی قند توسط «علاءالدوله» حکمران بدنام قاجاری طهران فلک شد و چوب خورد. فلک شدن این سید خوشنام، آتش مشروطه خواهی و اعتراضات مردمی را چنان تند کرد که شاه قاجار ناچار به دو تصمیم مهم شد. اول عزل صدراعظمش و دوم امضای فرمان مشروطه.

 

محله خانی آباد پر از رد پا‌های تاریخی طهران قدیم است. چهره‌های بزرگی در خود پرورانده و هنوز هم خانه بسیاری از بزرگان در آن وجود دارد، هرچند کاربری جدید به خود گرفته اند. جایی حوالی بزرگترین راسته خرمافروشان کشور که خودش کم جذاب و دیدنی نیست؛ حوالی خیابان تختی و خیابان مختاری بعد از یخچال خشتی و طبیعی دوره قاجار که احیا و مرمت شده و در بوستان «گلمحمدی» قرار دارد، مسجدی با نمای آجری و دلنشین چشم نوازی می‌کند. مسجدی که همیشه خدا پیرمردان محله روی سکو‌های «پیرنشین» دو طرف ورودی اصلی؛ ورودی مردانه مسجد می‌نشینند و خاطرات دور و نزدیک محله را مرور می‌کنند. خاطراتی از خانه و خانواده جهان پهلوان «تختی»، از یخچال و یخ فروشی پدر جهان پهلوان، خانه شهید «تندگویان»، بازارچه گنبدی محله که حالا فقط سردر آن در کوچه شهید «باعاطفه پور» باقی مانده و... مسجد قندی درست به نام واقف خیر سازنده آن است.

 

 

مسجد قندی از خوش قصه‌ترین مساجد تاریخ ایران است و نام واقفی خیّر و موثر در تاریخ کشور را زنده نگه داشته. واقفی که چوب خوردن و فلک شدن او مشروطه خواهی را زودتر به ثمر رساند. قصه گران شدن «قند و شکر» در ایران قاجار، قصه جالبی است. تحمل جریان مشروطه خواهی روحانیت و مردم برای دربار قاجار سخت بود و به بهانه‌های مختلف دنبال سرکوب آن بودند. علاءالدوله، حاکم طهران یکی از مستبدترین مخالفان مشروطه بود.

 

 

گران شدن قند از منی ۵ قران به ۷ قران را بهانه کرد. بازرگانان از جمله سیدهاشم قندی یکی از بزرگترین و خوشنام‌ترین بازرگانان قند را فراخواند. علت گرانی را پرسید و سیدهاشم گفت که به دلیل جنگ خاور دور؛ روسیه و ژاپن قند به موقع و کافی به ایران نمی‌رسد. علاءالدوله که دنبال بهانه بود نه رفع مشکل، گفت که تجار باید قند را قیمت قبل برگردانند. سیدهاشم قندی گفت که این شدنی نیست و ده صندوق قندی که دارد را به دولت می‌دهد و دیگر تجارت قند نخواهد کرد. علاءالدوله تعظیم نکردن سید و چند تاجر دیگر موقع ورود را بهانه و فلکشان کرد. احترام سیادت و سن و سال سیدهاشم را نکرد. این خبر خیلی زود پیچید. تجار داد تظلّم خود را به روحانیان بردند و مردم هم به حمایت از تجار و روحانیت ایستادند. مشروطه خواهی فراگیر و تقویت شد چنان که قاجار به زانو درآمد؛ سرانجام شاه در صاحبقرانیه فرمان مشروطه را امضاء و صدراعظم خود را که عامل اصلی اهانت به تجّار و روحانیت بود، عزل کرد.

 

 

واقف مسجد قندی کم مسجد، حمام و مدرسه برای محله نساخته و از آن موقوفات حالا سه مسجد سرپا مانده. یکی همین مسجد و دو مسجد دیگر که یکی از آن‌ها در خیابان شهید «فروزش» و دقیقاً به همین نام؛ «قندی» است.

 

 

مسجد قندی خیابان تختی معماری آجرچین و کاشیکاری زیبایی دارد به همین دلیل لوکیشن سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بسیاری بوده است. برای مثال سکانس زیبای ستاد ثبت نام واعزام به جبهه فیلم سینمایی «اخراجی ها»‌ی یک در صحن همین مسجد فیلمبرداری شد. دو عامل مهم در حفظ بنای این مسجد نقش داشته است نخست معماری صحیح که بنا را از نم، رطوبت و آسیب‌های جدی دور نگه داشته و دوم تولیت‌های دلسوز در ادوار مختلف و عِرق اهالی به دایر نگه داشتن مسجد قدیمی محله شان.

 

 

بازدید از مسجد قندی پیشنهادی خوبی برای گردشگری است. روی سردرب مسجد در قاب کاشیکاری گل وبوته با زمینه سفیدرنگ و سبک معرق تاریخچه شناسنامه ثبت شده است. سال ساخت بنا ۱۳۲۷ ه. ق که معادل با ۱۲۸۵ ه. ش بنا شده است؛ همان سال امضای فرمان مشروطیت. چند ویژگی جالب در معماری این مسجد وجود دارد. ورودی مسجد طاق جناقی آجرچین؛ از مشترکات معماری بنا‌های مذهبی قاجار دارد. هشتی بعد از ورودی مانع از آن می‌شود که نگاه نامحرم و ناپاک به صحن مسجد بیفتد. بنای مسجد روی ۹ ستون آجری قرار گرفته و ایوان‌های قرینه جلوه ویژه‌ای به این عمارت مذهبی بخشیده است. مهمترین سبک کاشیکاری مسجد «معرق» و «معقل» است. درب‌های چوبی شبستان با طاقی معرق و پنجره‌های فلزی با طرح‌های زیبا چشم نوازی ویژه‌ای دارند. این مسجد در گذشته آب انبار و حجره‌های طلاب داشته که امروز کاربری دیگری پیدا کرده اند. غلام گردش‌های آجرچین و مورب مسجد به پشت بام مسجد راه دارند. نیم گنبد یا «گنبدک»‌های روی بام این قسمت از مسجد را هم زیبا کرده با این حال جذاب‌ترین قسمت هوایی بنا، وجود ۲ بادگیر اطراف نیم گنبد محراب اصلی مسجد است. بادگیر‌های کوتاه آجرچین و مشابه بادگیر‌های یزد که رطوبت و دم بنا را به بیرون منتقل می‌کند و هوای مطبوع را به داخل.

 

 

این مسجد دو محراب دارد. بدون انحراف و مسقیم بودن محراب اصلی این زمزمه را بین اهالی ایجاد کرده که استاد «لرزاده» در بازسازی بنا نقش داشته است. مسجد قندی مرمت‌های مختلفی به خود دیده تا سرپا بماند بازسازی اخیر مربوط به ۱۴۱۰ ه. ق است که روی کاشیکاری لاجوردی با خط ثلث در قسمت زنانه مسجد به آن اشاره شده. دفتر هیئت امنای مسجد یکی از نقاط دیدنی آن به شمار می‌رود. روی دیوار‌ها قاب عکس‌هایی از خادمان، ائمه جماعت و چهره‌های سرشناس فعال مسجد وجود دارد. یکی از بنام‌ترین مداحان اهل بیت (ع) که این مسجد به خود دیده حاج «علی اکبر ناظم» است. شاید جالب باشد بدانیم این مسجد نقطه عطف و سرآغاز مبارز شدن شهید «اسدالله گودرزی» یا همان مبارز هزار چهره؛ شهید «اندرزگو» معروف است که کمتر به آن پرداخته شده. خوشبختانه هیئت امنا و خادمان مسجد در طول سال‌ها با رویی خوش پذیرای علاقمندان به تهران گردی و رهگذرانی بوده اند که مشتاق تماشای این مسجد آجرچین و زیبای قاجاری بوده اند.